Er heeft tot op heden geen goede belangenafweging voor het behoud van de panden aan de Melkmarkt in Zwolle plaatsgevonden. Dat zegt Stichting Bankgebouw van Straaten. “De gemeente wist nota bene al in 1999 dat deze panden van bijzondere historische waarden zijn.” Dat blijkt uit een rapport van de afdeling Monumentenzorg. De Stichting heeft het college van B&W meerdere malen gewezen op de monumentale waarden van de drie panden Melkmarkt 1-5 (bankgebouw ABN-Amro), 7 en 9 (voormalige Tijl panden) en telkens gewezen op een onzorgvuldige belangenafweging.
Zo moet het gaan worden:
De Stichting: “In tegenstelling tot wat het college het afgelopen jaar heeft beweerd, had de gemeente al in 1999 kennis kunnen nemen van de historische waarden van de onderhavige panden! Hiervoor is de notitie van de afdeling Monumentenzorg, die in 1999 is opgesteld, van doorslaggevende betekenis.” In deze notitie worden de historische waarden van de panden reeds onderkent. De notitie had destijds als input moeten dienen voor de randvoorwaarden van de planontwikkeling ter plaatse. Dit is niet gebeurd. “Een kwalijke zaak”, zegt de Stichting, “Hierdoor blijkt dat de planontwikkeling niet op een zorgvuldig afgewogen wijze heeft kunnen plaatsvinden. Over deze notitie is de raad nooit geïnformeerd. Het argument van het college dat de plannen zich op dit moment in te ver gevorderd stadium bevinden, is een misplaatst argument. Wanneer het college zich in 1999 op de juiste manier had laten informeren, hadden de bouwplannen vanaf het begin af aan ontworpen kunnen worden, met inachtneming van de reeds bekende historische waarden.”
Een kort overzicht:
- Op 24 januari 2006 geeft Wethouder Cnossen in een mail aan de Stichting Bankgebouw van Straaten aan dat in de nieuwbouwplannen op een heel zorgvuldige manier rekening is gehouden met historische gegevens van de panden. De zgn. bankenlocatie past niet in de plannen en heeft ook niet de grote historische waarde die de Stichting er aan toekent.
- Tijdens de informatieve commissie ruimte d.d. 18 september 2006 geeft de projectleider aan dat er geen historisch onderzoek noodzakelijk is en dat dit ook niet is gebeurd.
- Op 9 november blijkt uit het advies van de welstand- monumentencommissie van Het Oversticht die zich tevens heeft laten adviseren door een onafhankelijke deskundige dat er voor alle drie de panden veel monumentale waarden aanwezig zijn en dat voor alle drie dit een monumentale status rechtvaardigt.
De Stichting Bankgebouw van Straaten heeft in november 2005 onderzoek gedaan naar het dossier van de bankenlocatie. Zij heeft de gemeente Zwolle meerdere malen gevraagd naar bouwhistorische adviezen en onderzoeken in het kader van de drie panden. De Projectleider geeft aan dat het dossier slecht gearchiveerd is en dat hierover bij haar niets bekend is.
In het dossier van de bankenlocatie is informatie gevonden (dec. 1998) waarin wordt aangegeven dat er bouwhistorisch onderzoek gestart moet worden en dat er nadere randvoorwaarden moeten worden meegegeven voor wat betreft stedenbouwkundige, monumentale kwaliteiten, verkeerskundige oplossingen etc. etc. (dit als basis voor de overeenkomsten die met de ontwikkelaar gesloten worden). Tevens is in het dossier het zgn. onderzoek ´Onder de pannen2001 aanwezig. Hierin staat aangegeven dat het wenselijk is een nader bouwhistorisch onderzoek te verrichten naar Melkmarkt 7 en 9.</P> <P>Om te achterhalen wat er in het kader van een onderzoek naar de monumentale waarden inzake de bankenlocatie is uitgevoerd, is tevens overleg gevoerd met de toenmalige sectiehoofd Monumenten van Stad en landschap de heer Frans de Vré en de voormalige coördinator Monumenten en Archeologie Stadsbeheer de heer Henk Jansen.</P> <P>De heer De Vré heeft aangegeven dat over sloop van de panden al in een veel eerder stadium een besluit is gevallen, motivering hiervoor is niet in het dossier aanwezig.</P> <P>Uit het persoonlijke dossier van de heer Jansen is gebleken, dat er een notitie (versie 9 november 1999)Planontwikkeling Melkmarkt, monumentenzorg-aspecten’ de ambtelijke organisatie is ingegaan. Meerdere malen is aan de toenmalige projectleider, de heer Henk Boesenkool, het verzoek gedaan de bovenstaande notitie voor te leggen aan het college en de raad, juist bedoeld als onderdeel van de randvoorwaarden voor de ontwikkeling van de locatie.
In dit rapport staan aanbevelingen en randvoorwaarden voor de planontwikkeling als volgt: Er dient te worden uitgegaan van herbestemming van de panden ABN/AMRO, de twee panden van de Zwolse Courant en de Voorstraat 26 (het huidige gemeente-archief) In 1999 had de gemeente dus al kennis van de historische waarden van de onderhavige panden!
De panden Melkmarkt 7-9 (voormalig Tijlpanden) welke door de welstands-monumentencommissie Rijksmonumentaal waardig zijn genoemd, zijn ivm voordracht als gemeentelijke monumenten besproken tijdens het portefeuilleoverleg van de toenmalige Wethouder Berends van april 2002.
In het advies van de bouwhistorici die het onderzoek hebben uitgevoerd (W. Bloemink en P. Boer) staat aangegeven dat de huizen 7 en 9 zich gaaf voegen in het stedelijke weefsel ter plaatse.
Dit overleg diende om de wethouder kennis te laten nemen van het rapport Onder de pannen. Daarna zouden concrete aanwijzingsvoorstellen richting B&W volgen. Conclusie was zeker niet dat deze panden niet voorgedragen zouden moeten worden. De gemeente geeft aan dat het aanwijzingsbeleid voor deze panden nog niet heeft plaatsgevonden.
Ter bescherming van bouwhistorisch en architectuurhistorisch panden welke geen monumentale status bezitten is in het Bestemmingsplan Beschermd Stadsgezicht bepaald dat een zorgvuldige omgang met bouwhistorische bouwsubstantie is gewenst. De historische stad vormt uitgangspunt waaruit verder gewerkt wordt. Bij ingrepen van enige schaal zal een goede historische analyse aan planvorming vooraf moeten gaan. Bouwaanvragen zullen daarom vergezeld dienen te gaan van een dergelijke (bouw-) historische analyse. Aldus de letterlijke tekst van het bestemmingsplan beschermd stadsgezicht.
Bovenstaand bouw historisch onderzoek wat op grond van beleid noodzakelijk is voor een goede belangen afweging is voor het bouwplan van de bankenlocatie niet uitgevoerd.
Met de notitie van Monumentenzorg 1999 is eveneens niets gebeurd. Uit de stukken blijkt dat de raad nooit over deze notitie is geïnformeerd.
De Stichting Bankgebouw van Straaten is van mening dat de raad deze cruciale fout van het college kan herstellen door de gestelde randvoorwaarden alsnog aan het college mee te geven en de drie panden op een zorgvuldige manier in te passen in het bouwplan.
Ter info:
======
PLANONTWIKKELING MELKMARKT, MONUMENTENZORG-ASPECTEN
SBL/RI, H.P. Jansen, 9 november 1999
Onderstaande historische analyse heeft betrekking op de structuur, de gebouwen en de archeologische ondergrond. Doel van de analyse is te komen tot randvoorwaarden om de historische aspecten te laten meewegen bij de planvorming.
Structuur
Uit archeologisch onderzoek op de nabijgelegen lokatie van de uitbreiding van het stedelijk museum in 1995 is gebleken dat het gebied tussen Melkmarkt en Voorstraat al in de 11e eeuw werd ingericht als havengebied. De in de 19e eeuw overkluisde Grote Aa is een natuurlijke waterloop die zich daarvoor leende. Voor een deel waren de tegenwoordige perceelsscheidingen reeds in die middeleeuwse periode aanwezig.
De oudste, nog houten, bebouwing stond aan de noordzijde van de Voorstraat, met achtererven in de richting van de haven. De percelen waren circa 6 meter breed en liepen over de volle diepte door van Voorstraat naar Melkmarkt. In recente artikelen hebben H. Clevis en D.J. de Vries de voorlopige resultaten van het archeologisch en bouwhistorisch onderzoek gepubliceerd, die meer informatie geven over de totstandkoming van dit gebied. (H. Clevis, Tussen Melkmarkt en Kalverstraat, Archeologisch onderzoek in Zwolle, Rotterdam Papers 1999 en D.J. de Vries, De middeleeuwse wijk Voor(ster)straat in Zwolle, in: ABZ 4, 1998).
Na 1300 ontstaan de eerste stenen huizen aan de Melkmarkt, echter pas in de 16e eeuw tekende zich een hogere status van de Melkmarkt ten opzichte van de Voorstraat af. De representatieve gevel van Melkmarkt 41 (nu Stedelijk Museum) uit 1544 is een goed voorbeeld.
Van de laat-middeleeuwse perceelsstructuur tussen Voorstraat en Melkmarkt is tot in de 19e eeuw weinig gewijzigd. Op de kadastrale minuutkaart is de verkaveling zichtbaar, evenals het beloop van de Grote Aa (afb. 1). Ook de bebouwing zal dan nog veel middeleeuwse substantie bevatten; weliswaar werden voorgevels veelvuldig gemoderniseerd, maar op enkele uitzonderingen na – op de kadasterkaart valt op dat een drietal percelen op de kop van het bouwblok aan de Grote Markt zijn samengevoegd waar de Harmonie werd gebouwd – bleven de oude panden behouden.
In de twintigste eeuw is echter met schaalvergrotende nieuwbouw die oude parcelering en bebouwing voor een groot deel verdwenen. Dit begon reeds met de nieuwbouw voor de Erven J.J. Tijl in het begin van deze eeuw toen de uitgever/drukker een relatief zeer fors pand bouwde (afb. 2). Op deze lokatie verscheen in 1971 het huidige bouwwerk dat tot voor kort een kantoor van de RABO-bank huisvestte. In 1956 verrees aan de Voorstraat de uitbreiding voor Tijl. Ook het nieuwbouwgedeelte van de ABN/AMRO aan de Voorstraat en de invulling op de hoek van de Melkmarkt en de Melkmarktstraat deed een deel van de oorspronkelijk 17 langgerekte, middeleeuwse percelen tussen Melkmarkt en Voorstraat verdwijnen.
Gebouwen
Binnen het plangebied zijn de volgende gebouwen aanwezig:
Bankgebouw ABN/AMRO, Melkmarkt 1
Het ontwerp uit 1926 is afkomstig van de Arnhemse architect G.L. van Straaten. Deze architect heeft meerdere gebouwen ontworpen voor de Gelderse Kredietmaatschappij, die ook in dit geval de opdrachtgever was.
Het gebouw heeft architectuurhistorische waarde, ondermeer vanwege de toegepaste detaillering en het materiaalgebruik (natuurstenen plint, mondstenen gevel, gietijzeren vergaarbakken, tufstenen aanzetstukken, stalen ramen, romaanse dakpannen). Opvallend is de lage gevel en het zeer hoge dakvlak. De gevel is onderverdeeld in drie travee?«n, met de ingang in de meest linker, iets smallere travee. De hemelwaterafvoeren en de vergaarbakken accentueren de symmetrie, evenals de drie dakkapellen. Het pand is onderkelderd.
Het pand is bovendien uitzonderlijk gaaf (weinig verstoringen sinds de bouwtijd). Het interieur is voor deze notitie niet bekeken.(afb. 3)
Daarnaast bevinden zich twee panden, die nu als binnenstadslokatie voor de Zwolse Courant dienen. De panden hebben beide een 19e eeuwse bakstenen gevel met kroonlijst. Het metselwerk is rood gesausd. Na 1970 is een onderpui over beide panden aangebracht, tevens is de tussenmuur op de begane grond verdwenen (afb. 4a en 4b toestand 1968).
Uit een bouwhistorische waarneming is een voorlopige datering van de achtergelegen bouwsubstantie te geven. In het linkerpand zijn 17e eeuwse balklagen zichtbaar. De muur tussen de panden met boognissen is vermoedelijk ouder. Beide panden hebben eenvoudige sporenkappen, zonder gebintconstructie. De -niet-overwelfde – kelder is in het linkerpand bereikbaar. Tegen de linkerwand bevindt zich een betegeld schouwtje. De resultaten van de waarneming zijn in een notitie van juli 1999 uitgebreider opgetekend.
De panden dienen gezien de bouwhistorische waarde verder onderzocht te worden.
Gemeente-archief, Voorstraat
Het pand diende als uitbreiding voor uitgeverij/drukkerij Tijl. Het is een ontwerp uit 1955 van architect W.A. Lensvelt uit Epe (afb. 5b).
Het onderkelderde gebouw heeft twee hoge verdiepingen en ?©?©n lage verdieping onder een plat dak met een ‘kunststenen’ lijst. De gevels zijn geleed door forse gemetselde muurdammen tussen de vensters. Tussen de muurdammen bevinden zich steeds drie stalen ramen met een zes- of vierruitsverdeling. De borstweringen onderscheiden zich door het siermetselwerk van plat tegen de gevel gemetselde stenen (afb. 5b).
De ingang bevindt zich in een hoger bouwvolume. Ter linkerzijde is een torenachtig accent met decoraties, hierachter zijn de liften gesitueerd.
Het geheel is een gebouw met een utilitaire uitstraling dat door de aanwezige detaillering en bouwsculptuur is verlevendigd. Het gebouw is ook uitwendig vrijwel ongewijzigd sinds de bouwtijd.
In het onderzoeksgebied zijn verder enkele panden aanwezig:
– Vier panden aan de Melkmarkt (nrs. 25-33) nabij de Melkmarktstraat: ?©?©n van de panden (nr. 29) heeft een waardevolle pui van ca 1905; de bouwhistorische waarde van de panden met uitzondering van het hoekpand (vermoedelijk geheel naoorlogs) dient nader te worden bepaald in het geval van planontwikkeling (afb. 6).
– In de overzijde van de Melkmarktstraat is op enkele plaatsen historische muurwerk aanwezig uit ca 1600. Het hoekpand (Melkmarkt 35) met de waardevolle houten pui uit ca 1890 – waarin helaas in kunststof gevatte ramen – dient in geval van verdere planvorming eveneens te worden onderzocht: waarschijnlijk is dit een pand van laat-middeleeuwse origine.
Archeologie
Bij verstoring van het zogenaamde archeologische bodemarchief zal archeologisch onderzoek moeten worden verricht. Zoals bij de structuur is beschreven, gaat hier vanwege de resten van het 11e eeuwse havengebied om een zeer belangrijke binnenstadslokatie.
Voor een groot deel is in het plangebied de archeologisch waardevolle ondergrond bij de bouw van de RABO-bank en het huidige gemeente-archief geheel of vrijwel geheel verdwenen door onderkeldering. Ook de ABN/AMRO en de twee panden van de Zwolse Courant zijn onderkelderd, de laatste twee echter minder diep.
In de loop van de planvorming zal duidelijk worden of archeologisch onderzoek noodzakelijk is, afhankelijk van de te handhaven en te slopen panden. Qua planning en financi?«le middelen zal hiermee rekening moeten worden gehouden (notitie H. Clevis d.d. 12 augustus 1999).
Randvoorwaarden
Op basis van de bovenstaande opmerkingen over de structuur, gebouwen en de archeologie zijn de volgende aanbevelingen en randvoorwaarden op te stellen.
Er dient te worden uitgegaan van herbestemming van de panden:
– ABN/AMRO, vanwege de architectuur-historische waarde; het verdient aanbeveling het pand aan te wijzen als gemeentelijk monument, teneinde de detaillering te behouden (enkele ontheffingen t.o.v. het Bouwbesluit). Mogelijk kunnen wijzigingen in het dakvlak zorgen voor een meer optimaal gebruik van het pand en de stedebouwkundig gewenste vergroting van het volume mogelijk maken (bijv. grotere dakkapellen). Beschouwing van het interieur kan uitsluitsel geven over de waarde en kan daarmee leiden tot aanbevelingen over de mate van verbouw.
– Zwolse Courant: vanwege de bouwhistorische waarde dienen de panden te worden behouden. Het terugbrengen van het onderscheid in beide panden in de vorm van twee afzonderlijke onderpuien en de toepassing van een verschillende kleurstelling is wenselijk. Verder bouwhistorisch onderzoek van de panden is noodzakelijk.
– Voorstraat 26, het huidige gemeente-archief. Vanwege de detaillering en de gaafheid dient ook hier te worden uitgegaan van herbestemming.
Het RABO-kantoor uit 1970 komt tenminste voor een gevelwijziging in aanmerking. De kleinschalige parcelering die de beide zijden van de Melkmarkt kenmerkt kan op deze lokatie in zekere mate worden teruggebracht: de huidige gevel ontbeert een dergelijke geleding (afb. 7). Mogelijk kunnen de op een creatieve wijze terug te plaatsen Roo Haen-fragmenten, sinds 1967 in gemeentelijk bezit en afkomstig uit de Diezerstraat, hieraan bijdragen.
Bij uitbreiding van het plangebied is bouwhistorisch onderzoek voor bovenvermelde panden wenselijk.
Bij verstoring van het bodemarchief zal archeologisch onderzoek moeten worden verricht. Met de financi?«le dekking en de bouwplanning dient hiermee rekening te worden gehouden.
Bronnen:
Foto’s: Gemeentearchief Zwolle, gemeentelijke fotodienst Zwolle, gemeentelijke Monumentenzorg
Bouwtekeningen: Archief Stadsbeheer (m.n. B 620, Voorstraat 26)
Afbraak van deze panden is toch eeuwig zonde ! Panden die eerder voor een opknapbeurt of sloop in aanmerking komen zijn de gebouwen waarin V&D en Xenos gevestigd zijn.
Van mij mag de hele bende worden gesloopt. Nieuwe tijden, nieuwe kansen.
Tja, alleen krijgt de Melkmarkt nu een facelift (daar draait het immers om) en ik geloof niet dat de Xenos en de V&D daaraan liggen.
In ieder geval zijn de gebouwen nu niet echt aantrekkelijk en het is een beetje dode hoek voor winkelend publiek. Ik ben het er dan ook wel mee eens om het aan te passen en ik zou inderdaad rekening houden met de historie.
Bovendien ben ik voorstander van een ouderwets grachtje met bruggetjes op de Melkmarkt: Ik denk dat veel Zwollenaren dit nog steeds een goed plan vinden.
Daarnaast, off-topic, ben ik het eens met Olive dat de V&D en Xenos echt verschrikkelijk lelijk zijn: Tkost de Librije denk ik wel een half sterretje,.. (Beetje overdreven misschien, maar ja, je kent me,..)
..maar goed,. doe me eerst die gracht maar,. lijkt me wel gezellig. Groetjes,.. Rinze,
waarom altijd meteen aan afbreken denken? Je kan die panden toch best van binnen aanpassen zodat ze geschikt zijn…
Uit de tekening van de architect meen ik te moeten begrijpen dat de gevels de oude stijl weer helemaal terug krijgen?
Wat ik niet begrijp is dat er gebroken moet worden en dat ze dat doen ‘omdat men het lelijke gebouwen vindt’ als er precies hetzelfde (nou ja toch bijna dan) voor teruggeplaatst gaat worden!
Als ze straks voor de gevels dezelfde tegels gaan gebruiken, ben ik tegen sloop! Dan schiet je er niks mee op (lelijke tegels van het bankgebouw bedoel ik dan voornamelijk).
Ingezonden:
Geachte Weblog Zwolle,
Wij zijn verheugd dat u aan de berichtgeving over de bankenlocatie aandacht besteed op de weblogZwolle
Helaas weten veel mensen niet goed wat de doelstelling van onze stichting is. Wij willen ook net als de gemeente Zwolle hier een ontwikkeling maar dan met behoud van de drie eerste panden gelijk achter de Harmonie.
Dus de oude ABN AMRO en de twee rode panden.
Deze hebben architectuurhistorische en bouwhistorische waarde. De Rabobank heeft geen waarde en mag wat betreft de stichting ook worden gesloopt.
Ik kan mij niet aan de indruk ontrekken dat veel van onze stadsbestuurders totaal niets met Zwolle hebben en dat lijkt mij ook te gelden voor onze gemeenteraadsleden. Het interesseert ze kennelijk geen zier als oude panden het slachtoffer worden van de slopershamer. Tot meerdere glorie van de projectontwikkelaars en de euro’s die het opbrengt.
De Zwolse stadsbestuurders hebben alleen maar belang bij de eigen portemonnee en die van de bevriende relaties.
Historisch besef of de wensen van de Zwolse burgers laten hen volkomen koud.
Gemeente Zwolle, laat inderdaad eens een bijzonder object bestaan. Althans het bankgebouw en de rode panden. Dat de Passage verdwijnt zal niemand rouwig om zijn, maar laat de rest ongemoeid, zoals zo vele Zwollenaren wensen.