Zwolle – Salomon Caneel, zijn vrouw Carolina Eva Caneel – Bamberg en hun vijfjarig zoontje Mozes Caneel woonden aan de Vispoortenplas 10 (nu Vispoortenplas 4) in Zwolle. In de oorlog moesten ze gedwongen huis en haard verlaten, net als zoveel andere Joodse Zwollenaren, om er nooit meer terug te keren. Ze zijn alle drie vermoord in april 1943 in vernietigingskamp Sobibor. Wie zou zich hun namen nog herinneren als er geen ‘Stolpersteine’ voor hun laatste vrijwillige woonplek zouden liggen? ‘Een mens is pas vergeten als zijn naam is vergeten’, aldus een citaat uit de Talmoed.
Stolpersteine, ook wel struikelstenen, zijn belangrijk om de slachtoffers van de Holocaust individueel te herdenken. Ze liggen door heel Europa verspreid en zijn een creatie van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Inmiddels wordt Demnig geholpen met het vervaardigen van de stenen. In veel Europese steden zijn organisaties opgericht om het leggen van de vele stenen mogelijk te maken.
In Zwolle is in 2013 de Stichting Zwolse Stolpersteine opgericht. In 2014 is de eerste Stolperstein gelegd. Het is de bedoeling er in totaal zo’n 456 te leggen voor de stadgenoten die in de Tweede Wereldoorlog zijn gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven in de diverse vernietigingskampen. Er zijn tot nu toe 211 stenen in Zwolle gelegd.
De stenen worden niet zo maar gelegd. Er gaat heel wat onderzoek aan vooraf. Niet alleen wordt een naam uit de vergetelheid gehaald, maar vaak ook een levensverhaal en foto’s. Nabestaanden, personen die de slachtoffers nog gekend hebben, naastbestaanden en andere betrokkenen worden opgespoord.
De stenen worden allemaal handmatig gemaakt door Demnig en zijn team. Een steen heeft de oppervlakte van 10 bij 10 centimeter. Er passen er 4 op de plek van een stoeptegel. Op de betonnen steen komt een messing plaatje. In dit plaatje wordt de naam, de geboortedatum, Vermoord, de plek en de datum van de moord te staan. Alle letters en cijfers worden er stuk voor stuk met de hand ingestanst. Geen enkele steen is identiek aan een andere. Een unieke persoonlijke gedenksteen. Vaak de enige gedenksteen. De slachtoffers zijn op industriële wijze, massaal in de vernietigingskampen vermoord. Niets mocht meer aan hen herinneren. De gedenkstenen worden daarom niet in massaproductie gemaakt.
De stenen worden gelegd bij het laatste vrijwillige woonadres van de slachtoffers. Dit in overleg met de huidige bewoners. Bestaat het oorspronkelijke huis niet meer dan wordt gezocht naar een geschikte plek in de omgeving. Alle stenen liggen in de openbare ruimte.
Over de stenen kun je niet letterlijk struikelen. Je moet stilstaan en bukken om de namen en data op de stenen te kunnen lezen. Je ‘struikelt ‘als het ware even met je hoofd en je hart.
Voorafgaand aan de onthulling is er een herdenkingsceremonie. Zo mogelijk in aanwezigheid van familieleden, naastbestaanden en overige geïnteresseerden. Het is ontroerend en veelzeggend dat familieleden soms van over de hele wereld hiervoor naar Zwolle komen.
In Zwolle moeten nog veel stenen gelegd worden. Om dit mogelijk te maken wordt een donatie aan de Stichting Zwolse Stolpersteine op prijs gesteld
