Zwolle – Ooit had Zwolle een hoge stadsmuur van bijna 1,5 meter breed en 5 kilometer lang met 35 torens en drie toegangspoorten. Alleen de Sassenpoort is hiervan overgebleven. In de negentiende eeuw is tijdens het bestuur van Burgemeester Vos de Wael een begin gemaakt met de afbraak van de Zwolse verdedigingswerken. Aan de Thorbeckegracht is een gedeelte van de vestingwerken gerestaureerd en herbouwd. In kelders en panden langs de oude muren zijn nog de nodige sporen terug te vinden.

Eén van de privileges die Zwolle kreeg bij het verwerven van stadsrechten in 1230 was het recht op bescherming van het eigen grondgebied. Er mocht een muur om de stad gebouwd worden en er mochten grachten gegraven worden om het grondgebied van de stad te beschermen. Dit waren belangrijke voorwaarden, wilde een plaats daadwerkelijk tot ontwikkeling en bloei komen.

Het centrale gezag in Nederland stelde in 1230 niet zo heel veel voor. Het platteland werd beheerst en overheerst door kasteelheren. Verder zwierven er troepen afgedankte soldaten, stropende bendes, ongewenste vreemdeling en ander gespuis rond over de doorgaans slecht begaanbare wegen.

Zonder beveiliging was handel, het op voorraad hebben van negotie en het bezit van geld een onmogelijke zaak. Voor dit alles had de stad wel een vergunning nodig van de landsheer. Ook moest er recht gesproken kunnen worden en opgelegde straffen moesten ten uitvoer kunnen worden gebracht. Dit alles moest binnen beschermende muren kunnen plaatsvinden.

In de Zwolse stadsrechten wordt gesproken van een ‘muris plancis sive fousatis’. Dit wil zoiets zeggen dat de stad beschermd mocht worden door muren, planken of grachten. Waar die eerste muur gelopen heeft of hoe groot Zwolle precies was op het moment dat de stadsrechten verleend werden, was lang onduidelijk. Er werd aangenomen dat de eerste ommuurde stad op de zuidelijke oever van de Grote Aa lag. Op de plek van de huidige Sassenstraat. Na opgravingen in 2004 van oude muren bleek er al een gedeelte van de stad ten noorden van de Grote Aa te liggen.

Mogelijk bestonden de eerste verdedigingswerken uit hout. Een dubbele verdedigingswal van gestapelde balken opgevuld met grond zoals in partnerstad Lünen is opgegraven. Of een palissade van puntige palen met een aarden wal was ook mogelijk. Sporen van een houten schutting of palissadering zijn in Zwolle niet gevonden.
In 2004 zijn tegenover de Broerenkerk de restanten van een muur die vlak na 1230 is gebouwd gevonden. Een tweede muur die in de veertiende eeuw is gebouwd moest de oude muur die verzakte vervangen.

De oudste verdedigingswerken werden opgetrokken uit bakstenen*. Dit was opmerkelijk omdat in die tijd de meeste gebouwen in Zwolle nog van hout waren. Na de grote stadsbrand van 1324 stimuleerde Zwolle het bouwen in steen. Om aan stenen te komen werden stenen uit de directe omgeving gekocht. Deze kwamen uit steenbakkerijen uit Kampen, Harculo, Hattem, Kathen, Zalk en Wilsum. Boetes die opgelegd werden moesten ook wel in stenen worden voldaan. Van nieuwe burgers werd verwacht dat ze een gedeelte van hun entreegeld in stenen voor de stad zouden betalen.

*Baksteen
In 1230 zijn bakstenen nog schaars. Voorname gebouwen zoals kerken, kloosters en kastelen werden voornamelijk in tufsteen uitgevoerd. Tufsteen werd in de vorm van broodjes aangevoerd over de Vecht. De eerste gebakken stenen waren qua formaat hetzelfde als de tufstenen, namelijk 32 x 16 x 8 centimeter. Deze stenen werden kloostermoppen genoemd. De vroegste kloosters waren van deze stenen gebouwd.

Het kasteel Voorst werd in 1224 voor de eerste keer met de grond gelijk gemaakt. Het kasteel werd weer opgebouwd, maar in 1363 definitief vernietigd. Op de plek waar het kasteel gestaan heeft zijn tufstenen van 32 x 12 x 11 centimeter gevonden. Ook zijn er op die plek bakstenen van dat formaat gevonden. De ridders Van Voorst hadden genoeg geld om hun stamslot van bakstenen te laten bouwen. Dit stamslot was waarschijnlijk het eerste stenen bouwwerk in de omgeving van Zwolle.

Onder leiding van stadsgids Gerrit van Dijk kun je een rondwandeling maken langs de restanten van de Zwolse verdedigingswerken. Kijk voor meer informatie en een gratis rondleiding op de site torentotpoort.nl.